BİR "TIK" LA DÜNYAN DEĞİŞSİN

Stratejinin Tanımı; 

Strateji işletmelerin belirsizlik ortamında, kendi zayıf ve güçlü yönlerini inceleyerek ve rakiplerin davranış biçimlerini tahmin etmeye çalışarak amaçlara ulaşmak için hazırladığı planlardır. Stratejiler kısa, orta ve uzun vadeli olabilirler. Söz konusu belirsizlik ortamında işletmeler stratejilerini değiştirebilirler.

Michael Porter’ın meşhur bir sözü strateji kavramını harika bir şekilde özetlemektedir;

 “Strateji ne yapacağına olduğu kadar ne yapmayacağına da karar vermektir” 

1. Amaçlanan/Niyetlenilen (Intended) Strateji 

İşletmenin sürecin başında yapmaya niyetlendiği stratejilerdir. Amaçlanan (Intended) stratejiler, tepe yöneticilerinin rasyonel düşünce sistemi içinde analitik yaklaşımla hazırladıkları ve olmasını arzu ettikleri stratejilerdir. 

2. Gerçekleşen (realized) Strateji 

Ancak amaçlanan stratejiler çoğu işletmede %100 olarak aynen uygulanamayabilir. Her ne kadar amaçlanan stratejiler tam olarak uygulanmak istense de bunların ancak belirli bir bölümü gerçekleştirilebilir. İşte, bu amaçlanan stratejilerin pratikte uygulanabilen bölümü gerçekleşen (realized) stratejilerdir.

3. Gerçekleşmeyen Strateji 

Fakat zaman içerisinde bunların bir kısmını yapmıyoruz/yapamıyoruz. Buna gerçekleşmeyen strateji denilmektedir.

4. Beliren Strateji 

Bazı durumlarda işletmelerde uygulanan stratejilerin amaçlanan stratejilerle hiçbir ilişkisi olmadığı da görülebilir. Bu tip stratejiler yöneticilerin düşündükleriyle ilgisi olma yan, genellikle faaliyet süreci sırasında kendiliğinden oluşan (emergent) stratejilerdir. Bu stratejiler bir tür "kaza eseri" olarak ortaya çıkan ve genellikle de duruma uygun stratejilerdir. Tepe yönetimin amaçladığı, rasyonel olarak hazırladığı ve uyguladığı stratejiler başka bir takım nedenlerin -örneğin işletmenin yapısı, uygulama aşamasındaki faktörler... vb.- etkisiyle faaliyetler sırasında yeniden şekillenebilmekte ve bambaşka bir "oluşan" strateji ortaya çıkabilmektedir.

Derinlikleri bakımından stratejileri üç düzeyde düşünmek mümkündür: 

•Olaylar,  

•Trendler, 

•Yapılar/Sistemler. 

İnsanların büyük çoğunluğu olaylar, az bir kesimi trendler, istisna denebilecek kadar az kişiler ise yapılar düzeyinde düşünürler.

1. Olaylar

Olaylar düzeyinde düşünenler, kime, nerede, ne zaman, ne yapıldığı biçiminde hikâye edilebilecek tekil olaylar çerçevesinde anlama, açıklama ve çözüm üretme yoluna giderler. 

Bu düzeyde düşünenler, genellikle, olayları nedensellik bütünlüğü içerisinde anlamaya/yorumlamaya çalışmak yerine, olayları birbirinden bağımsız tek tek ele alırlar.

İnsanların büyük çoğunluğunun sahip olduğu bu düşünme düzeyinde, olaylardan maksimum yarar elde etmek veya minimum zararla kurtulmak yoluna gidilir.

Dolayısıyla, maksimizasyona/minimizasyona odaklı ve içinde bir gelecek tasarımı taşımayan bu düzey düşünmenin, stratejik düşünmeye uygun olduğu söylenemez.

2. Trendler

Trendler düzeyinde düşünenler, olayları birbirinden bağımsız olarak görmez, tersine, olayların belirli bir düzen içerisinde ortaya çıkıp çıkmadıklarına bakarlar.

Trendler düzeyinde düşünenler, trendlerin önümüzdeki dönem nasıl bir davranış sergileyeceklerinden hareket ile önlem alıcı davranma yoluna giderler. 

Örneğin, trendlerden doğacak fırsat ve tehditleri önceden tespit ederek sahip oldukları güçlü yanlar ile fırsatlardan yararlanma, tehditleri bertaraf etme, güçlü yanlarını kuvvetlendirme ve zayıf yanlarını telafi etme yoluna giderler.

SWOT yaklaşımı olarak da bilinen bu trend analizine dayalı yön belirleme, stratejik yönetim alanında en popüler olan yaklaşıma karşılık gelir.

SWOT yaklaşımının bir uzantısı niteliğinde olan Porter'in pozisyonlandırma yaklaşımı da trend odaklı düşünme düzeyinin iyi bir örneğini oluşturur. 

Sektörel güçlerin (müşteriler, rakipler, ikame ürün üreticileri, yeni yatırımcılar ve tedarikçiler) sergilediği trendleri analiz ederek, işletmeyi bu güçlere karşı nasıl pozisyonlandıracağına (maliyet liderliği, farklılaşma ve odaklaşma) karar vermeyi gerektirir. 

Aynı şekilde, şimdilerde stratejik yönetim alanında egemen paradigma durumundaki kaynaklara dayalı yaklaşım da, bu düşünme düzeyinin önerildiği bir yaklaşım örneğini oluşturur. 

Pozisyon yaklaşımının tersine, kaynaklara dayalı yaklaşım çerçevesinde, işletme içerisindeki kaynak ve kabiliyetlerin sergilediği trendleri analiz ederek, buradan hareketle işletmenin faaliyet alanını tanımlaması, rakiplerinden hangi bakımlardan farklılaşması gerektiği, yatırımların belirlenmesi gibi stratejik önemdeki kararlarını vermesi önerilmektedir. 

Görüldüğü gibi trendler düzeyinde düşünme stratejik yönetim alanında çok fazla ele alınan ve önerilen bir düşünme düzeyidir.

3. Yapılar/Sistemler

Yapılar/sistemler düzeyinde düşünenler ise, olayların ortaya çıkışında görülen düzenliliğin ötesine geçerek, olayları doğuran yapıları/sistemleri analiz etmeye ve anlamaya çalışırlar.

Yapılar düzeyinde düşünme ise, çok az ele alınan bir düşünme düzeyidir. 

Yapılar düzeyinde düşünme, yapıları analiz ederek yeniden yapılandırma gibi köklü bir değişime gitmeyi gerektirmektedir. 

Sektörün yapısını ve rekabetin kurallarını yeniden tanımlamayı gerektiren ve yeni trendlerin ortaya çıkışını sağlayan bu en derin stratejik düşünme düzeyi, Schumpeter'in "yaratıcı yıkıcılık" adını verdiği anlayışa karşılık gelmektedir. 

Bu anlayış çerçevesinde, trendleri izlemek yerine trendleri yaratmak stratejik olarak düşünülerek tasarlanması gereken temel konu olur. 

Ancak bu en derin düşünme düzeyinde strateji geliştirmenin son derece istisnai bir durum olduğu ve sahip olunan güç ile yakın ilişkisi bulunduğu unutulmamalıdır. 

Çünkü işletmelerin büyük bir çoğunluğu yenilikler yapsalar bile, yeniliklerini ticarete konu ederek yapısal değişikliklere dönüştürecek güçte değillerdir. 

Bundan dolayı, stratejik yönetim alanında, yapılar düzeyindeki düşünme düzeyi ile ilişkili strateji geliştirme yerine, trend referanslı düşünme ve strateji geliştirmede yoğunlaşma söz konusu olmuştur.

Kaynak: İşletmelerde Stratejik Yönetim, Hayri Ülgen, S. Kadri Mirze, Beta Yayınları