BİR "TIK" LA DÜNYAN DEĞİŞSİN

 1960’lardan günümüze sürekli gelişerek, değişerek ve zenginleşerek genişleyen stratejik yönetim yazınında etkili olduğu kabul edilen belli başlı on stratejik yönetim okulu olmuştur (Mintzberg vd., 1998)

Her biri özgün varsayımları, bakış açıları, temel kavramları ve strateji önerileri ile ortaya çıktıkları dönemde yazarlar ve/veya uygulamacılar tarafından belli ölçülerde kabul görmüş ve stratejik yönetim yazınına özgün katkılarını bırakmışlardır.

Biz stratejik yönetim okullarını 2 ana başlık altında inceliyoruz. Bunlar;

1. Öngörücü Okul (Normatif)

2. Betimleyici Okul (Anlamaya Çalışan)

Bu okulların temelini anlamak adına iki ana akımı bilmek çok faydalı olacaktır.

Sanayileşme döneminden günümüze kadar geçen süre içerisinde iki farklı araştırma grubu ön plana çıkmaktadır. Bunlar:

1.Uygulamacılar: 

Bu grubu anlayabilmek adına Klasik Yönetim Yaklaşımları dönemine göz atmak faydalı olacaktır. Dönemin araştırma sonuçlarında genellikle evrensellik görüşü hakim olmaktaydı. Yani yapılan araştırmalar sonucunda işletmeler için ortaya bir reçete sunulmakta ve bu reçetenin diğer tüm işletmeler için de geçerli olduğu varsayımı öne sürülür. Öngörücü okul uygulamacı görüşlerden ortaya çıkmaktadır.

2.Akademisyenler

Akademisyenlerin ise uygulamacıların aksine, dertleri işletmelere bir reçete sunmak değildir. Onlar işletmeler içerisinde olanları neden ve sonuçları ile anlamaya ve açıklamaya çalışmaktadırlar. Betimleyici okul akademik çalışmalardan ortaya çıkmaktadır.

Şimdi  bu 2 ana okulun altındaki okulları ele alalım.

1. Öngörücü Okul

1.1. Tasarım Okulu

Tasarım Okulu stratejik yönetim okulları içinde en eskisi ve en etkilisidir ve

anahtar kavramları hala stratejik yönetim derslerinin ve stratejik yönetim

uygulamalarının temelini oluşturmaya devam etmektedir.

Bu okulun öncüleri  Chendler, Andrews, Selznick'tir.

1960'larda stratejik yönetim alanının doğuşunu Chandler’ın  (Alfred & Chandler, 1969) “Strateji ve Yapı”, Ansoff’un  (Ansoff, 1965) “Kurumsal Strateji” ve Andrews'un (Andrews, 1971) “Kurumsal Strateji Kavramı” gibi ufuk açıcı yayınlarında gözlemek mümkündür.  

Bu araştırmacılar ağırlıklı olarak firmaların, firma başarısına katkıda bulunan "en iyi uygulamaları" belirlemekle ilgilendiklerinden ve bu çalışmalar, tek bir firma veya endüstrinin derinlemesine vaka incelemelerine dayalı olduklarından, olanı biteni anlayıp açıklamak üzere yapılan analizlerden daha çok yönetim odaklı reçete sunmaya yöneliklerdir  (Hoskisson, et al., 1999, pp. 417-418).  

Tasarım okulunun sunduğu reçete şu şekildedir:

• Çevresel Analizi Yap
• Stratejiyi Belirle (Basit ve informal olmalıdır)
• Uygun Yapıyı Kur (Yapı stratejiyi izler)

Burada yeri gelmişken "yapı mı stratejiyi belirler yoksa stratejimi yapıyı belirler" tartışması stratejik yönetim alanında sıkça tartışılan konular arasındadır. Tasarım okulu Yapının stratejiyi izlediği görüşünü savunmaktadır (Chendler).

Tasarım okulunda  SWOT’a benzer ilk çalışmayı Selznick yapmış, örgütün ayırdedici özelliklerini (distinctive competences) incelemiş, “örgütün iç kaynakları” ile “çevre beklentilerini” uyumlaştırma ihtiyacını tartışmış, daha sonraları stratejinin uygulaması olarak adlandırılan, “örgütün sosyal yapısı içine politika inşa etmek” fikrini ortaya atmıştır. Chandler ise bu fikirleri işletme stratejisi olarak kavramlaştırmış ve bunun yapı ile ilişkisini

inceleyerek yapının stratejiyi izlemesi gerektiği savını öne sürmüştür.

Bu okulun orijinal görüşü, strateji oluşturmayı dahili güç ve zaaflarla, dış tehdit ve fırsatlar arasında gerekli uygunluğu sağlamak olarak görür (Mintzberg, 1994:37; Dinçer, 1998:63).

Strateji bir kez belirlendiğinde uygulanacağı varsayılır. 1970’lerde egemen olan strateji süreci anlayışı budur ve öğretim ve uygulamada örtük etkisinin bugün de devam ettiği gözlemlenmektedir.

Tasarım okulunun strateji önerilerini dayandırdığı temel varsayımlarına ve strateji önerilerine aşağıdaki noktalarda toplanabilecek çeşitli eleştiriler almıştır (Mintzberg vd., 1998; Dinçer, 1998):

• Çevre sürekli değişmektedir, fırsatları ve tehditleri teşhis etmek kolay değildir ve bütün alternatifleri belirlemek zordur;

• Çevre ve işletme analizleri durgun bir yapıda ele alınmıştır; değişken bir çevrede hem fırsatlar hem de örgütün güçlü ve zayıf yönleri hızla değişebilir;

• Firmanın güçlü ve zayıf yönlerini, ayırdedici özelliklerini uygulamada sınamadan masa başında tespit etmek kolay değildir;

• Strateji geliştirme statik bir tarzda ele alınmıştır; stratejiye örnek olay gibi yaklaşılır;

• Strateji değiştiğinde yapıyı kolayca değiştirmek mümkün değildir, yapı stratejiyi hem izler hem de ondan önce gelir;

• Çeşitlendirmeye gitmiş bir örgüt için SWOT analizi kolay değildir;

• Strateji esnek olmayan kesin bir görünüm arz etmektedir;

Bu eleştirilere rağmen, bu okul, Planlama ve Konumlandırma Okulları’na temel teşkil eden; 

• Çevre Analizi
• Ayırt Edici Özellikler
• Uyum 
• Fırsat ve Tehditler

gibi çok önemli kavramları kazandırmış, stratejiyi bilinçli bir süreç olarak ilk kez ele almış ve modeli aşırı basitleştirilmiş olmakla birlikte, stratejik yönetim alanının en temel dış fırsat / iç yetenek uyumu fikirlerini ortaya atmış olması nedeniyle 

stratejik yönetim disiplinine katkısı büyük olmuştur.

1.2. Planlama Okulu

Planlama Okulu ilk kez 1965 yılında yayımlanan H. Igor Ansoff’un “Şirket Stratejisi” (Corporate Strategy) adlı kitabında yer aldığı için başlangıcı bu yıllara dayandırılmaktadır.

Ansoff'a göre;

"Strateji Uzun Dönemli Bir Planlama Sürecidir"

Bu okulda temel mantık geçmişi iyi irdeleyerek geleceğe dair tahmin yürütmektir.

Fakat sınırlı rasyonellik buna imkan vermez! Planlama Okulunun en büyük zaafı budur.

1.3. Konumlandırma Okulu 

Konumlandırma Okulu, önceki okulların temel varsayımlarını ve modelini büyük ölçüde kabul etmiş olmakla birlikte, onlardan farklı olarak, stratejinin ne olduğu üzerinde durarak somutlaştırmış ve onlardan çok basit ve devrimsel nitelikte bir düşünce ile ayrılmıştır:

Planlama ve Tasarım Okulları herhangi bir durumda benimsenebilecek stratejilere hiçbir sınır getirmezken, Konumlandırma Okulu herhangi bir endüstride, ekonomik pazaryerinde konumlar (pozisyonlar) olarak arzu

edilebilecek ve mevcut ve gelecek rakiplere karşı savunulabilecek birkaç anahtar stratejiyi (Örn: farklılaştırma, düşük maliyet ve odaklaşma) 

modeline temel almıştır.(Porter, 1980 ve 1985).

Bu okul, Tasarım ve Planlama Okulları’nın tam olarak dolduramadığı bir alanda, stratejiye içerik kazandırarak danışmanların ve akademisyenlerin yoğun ilgisini çekmeyi ve kısa zamanda bu alandaki egemen okul olmayı başarmıştır. 

2. Betimleyici Okullar

2.1. Girişimcilik Okulu

Bu okulun öncüleri arasında  Schumpeter, Peter Drucker bulunmaktadır.

Girişimcilik Okulu, stratejiyi liderin bir vizyonu olarak gören betimleyici bir okuldur. 

Bu okulda verilmek istenen mesaj “vizyon yarat”, gerçekleşen mesaj ise “merkezileştir, sonra umut et”dir.

Bu okulun felsefesini ise “lideri takip et” deyimi oluşturmaktadır.

Girişimcilik Okulu diğer okullardan farklı olarak liderliği inceler ve liderin strateji oluşturma sürecine odaklanmanın yanı sıra, sezgi, yargı, deneyim, kavrayış, akıl gibi doğuştan gelen özelliklerin önemini vurgular.  

Bu bağlamda, stratejilerin doğuştan gelen özellikler ile zihinsel süreçlerin derinliklerinde şekillendiği kabul edilir.  

Bu nedenle, stratejik bakış açısı ortaklaşa ve kültürel görülmez. Girişimcilik Okulu, strateji oluşturmanın kritik yönleri olarak kişiselleştirilmiş liderlik ve vizyonu vurgulamaktadır. 

Schumpeter’e göre, ekonomik değişmeyi yaratan temel unsur yeniliktir (Thompson, 1999). Schumpeter  yeniliği malların arz yöntemlerindeki değişiklikler olarak tanımlar.  

Örneğin, 

•Yeni ürünlerin piyasaya sürülmesi,  

•Yeni pazarların açılması,  

•Yeni hammadde veya yarı işlenmiş mamul kaynakları ve üretim yöntemlerinin bulunması,  

•Yeni bir tekel kurulması, mevcut bir tekelin ortadan kaldırılması gibi yeni organizasyon türlerinin yaratılması da birer “yenilik” sayılır.  Girişimci bu bileşimleri oluşturan ve yenilikleri üretime getiren kişidir. 

2.2. Bilişsel Okul

Bu okulun öncüleri arasında  Junk ve Miles & Snow bulunmaktadır.

Bilişsel okulun detayını vermeden önce "biliş nedir?" ona bir bakalım;

Biliş, insan zihninin dünyayı ve çevresindeki olayları anlamaya yönelik yaptığı işlemlerin tümüdür.

Dıştan alınan uyarımların algılanması, önceki bilgilerle karşılaştırılması, yeni bilgilerin belleğe depolanması, hatırlanması, zihinsel ürünlerin kalite ve mantık yönünden değerlendirilmesi biliş kapsamına giren süreçlerle ilgili faaliyetlerdir.  (Ekmanve Davidson, 1994:216-217).

Bilişsel okula göre strateji stratejistin zihninde gelişen bilişsel bir süreçtir.

2.3. Öğrenme Okulu

Bu okulun öncüleri arasında   Mintzberg, Cyert & March  bulunmaktadır.

Bu okul kapsamında verilmek istenen mesaj “öğren”

Gerçekleşen mesaj ise“izlemektense oyna”dır.  

Bu okulun felsefesini ifade eden deyim ise “ilkinde başarılı olamadıysan tekrar tekrar dene”dir. 

Strateji bir plan değil deneyerek öğrenmenin bir sonucudur. 

Diğer bir temel varsayım da, bir soruna ilişkin tüm alternatiflerin tam olarak bilinemeyeceği, bilinse dahi tüm alternatiflerin ayrıntılı olarak değerlendirilemeyeceğidir. Dolayısıyla kişilerin bilişsel sınırlılıkları, bilgi yetersizliği ya da kaynak ve zaman yetersizlikleri gibi nedenlerle bir soruna ilişkin ayrıntılı analizler yapmak ve bu analizler ışığında, geleceğe yönelik yapılan tahminler doğrultusunda stratejileri planlamak ve ardından

uygulamaya koymak mümkün olmamaktadır. 

Mintzberg'e göre başta niyetlenilen stratejilerin ancak %10-30’u gerçekleşmektedir. Dolayısıyla gerçekleşen stratejinin önemli bir kısmı sonradan beliren stratejidir (Grant ve Jordan, 2014).

2.4. Güç Okulu

Güç ve politika kavramları, yönetim yazınında sistem yaklaşımının egemenliği ile birlikte incelenmeye başlanmıştır.

1970’lerin ikinci yarısından itibaren dünya pazarlarında hissedilen yoğun rekabet, belirsizlik ve bunlara bağlı olarak gelişen bağımlılık ilişkileri, güç ve politika kavramlarını mikro ve makro düzeylerde ayrıntılı biçimde ele almayı gerekli kılmıştır. Buna yönelik görüşler iki temel kuramla özetlenebilir:

•Stratejik Koşul Bağımlılığı Kuramı (Strategic Contingencies Theory)  •Kaynak Bağımlılığı Kuramı (Hatch, 1997:287-290)   

Bu okula göre "Gücün sahibi aynı zamanda stratejinin belirleyicisidir.

Güç ve politika kavramlarını daha derinlemesine öğrenmek için kaynak bağımlılığı kuramı dersimi izlemenizi tavsiye ederim;

https://youtu.be/iqEchJpn7i8

2.5. Kültür Okulu

Kültür Okulu’na göre strateji belirleme ideolojik bir süreçtir ve örgüt kültürü ile çok sıkı bir etkileşim içerisindedir.

Bu okulun öncü ismi olan Peter Drucker, konuyu şöyle özetlemektedir;

 “kültür stratejiyi kahvaltı niyetine yer”. Drucker bu sözle şunu anlatmak ister: stratejiniz eğer şirketinizin kültürü ile uyumlu değilse, dünyanın en iyi stratejisi dahi olsa, başarılı olması mümkün değildir. 

2.6. Çevre Okulu

Örgütsel Ekoloji ve Kurumsalcı Kuram beslenen bu okul şu fikri ortaya sürmektedir:

-Ne kadar planlarsanız planlayın durumu size yaşam dayatır.

-Kimin hayatta kalıp kimin kalamayacağını çevre belirler.

-Ardından diğer örgütlerde hayatta kalabilmek için başarılı olanlara benzemeye çalışır

Konuya daha hakim olmak isterseniz Örgütsel Ekoloji ve Kurumsalcı Kuram derslerimi izlemenizi tavsiye ederim.

Örgütsel Ekoloji;

https://youtu.be/6PWnKxsGPlQ

Kurumsal Kuram;

https://youtu.be/oL8p-sAeh-s

3. Biçimleşme Okulu (Öngörücü + Betimleyici)

Biçimleşme Okulu’nun diğerlerinden önemli bir farklılığı, bütün diğer okulların mesajlarını bir şekilde bütünleştirmekiçin bir imkan önermesidir.

Biçimleşme Okulu’nun varsayımları diğer okulların varsayımlarını da kapsar, ancak her birini iyi tanımlanmış bağlamlar içinde kabul eder.

Bu okulun öncüsü olan Mintzberg vd (1998:302), stratejik yönetimin niteliği ile ilgili önemli bir saptama yapmaktadır. 

-Stratejik yönetim değişimle ilgili bir süreç olmakla birlikte, stratejinin kendisi hiç de değişimle ilgili değil, aksine süreklilik ile ilgili bir kavramdır.  ----Strateji oluşturma süreci organizasyonun gitmekte olduğu yönü değiştirme niyetiyle yola çıkıyor olsa bile, ortaya çıkan stratejiler o yönü sabitleştirmeye yöneliktir.  

-Biçimleşme Okulu da belli varoluş biçimleri arasındaki, zaman zaman yeni biçimlere oldukça dramatik atlamalarla kesintiye uğrayan, nispeten istikrarlı strateji dönemlerini anlatır.  

Kaynak: Sarvan, Fulya, et al. "On stratejik yönetim okulu: Biçimleşme okulunun bütünleştirici çerçevesi." Akdeniz İİ BF Dergisi 6 (2003): 73-122.